Ιερά Μονή Αρκαδίου: Σύμβολο Ορθοδοξίας και Αγώνα για την Ελευθερία

Είναι, χωρίς αμφιβολία, ένα από τα σπουδαιότερα τοπόσημα της Κρήτης: ένα από τα σημαντικότερα ορθόδοξα μοναστήρια ολόκληρης της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, πάλλον κύτταρο πίστης, ορθόδοξου πνεύματος, εκκλησιαστικής, αλλά ταυτόχρονα, και ιστορικής μαρτυρίας, καθώς υπήρξε το σκηνικό συγκλονιστικών ιστορικών γεγονότων. Η Ιερά Μονή Αρκαδίου, παγκόσμιο σύμβολο της Ορθοδοξίας και ιερό σύμβολο του αγώνα των Κρητικών για την ελευθερία τους.

Αν σε όλα αυτά, προσθέσει κανείς την ομορφιά του τοπίου που φιλοξενεί το μοναστηριακό συγκρότημα, γίνεται αυτονόητο γιατί η Μονή αποτελεί αδιαπραγμάτευτο προορισμό για κάθε επισκέπτη της Μεγαλονήσου.

Η Μονή, χτισμένη σε ένα κατάφυτο υψίπεδο με ελαιώνες, αμπελώνες, πεύκα, κυπαρίσσια και πρίνους, στη βορειοδυτική πλαγιά του όρους Ίδη και σε υψόμετρο 500 μ, απέχει 23 μόλις χλμ από το Ρέθυμνο. Σύμφωνα με την παράδοση, καθώς η ακριβής ημερομηνία ίδρυσης της δεν είναι γνωστή, η Μονή θεμελιώθηκε γύρω στον 5ο αιώνα από τον αυτοκράτορα Ηράκλειο και ανοικοδομήθηκε από τον αυτοκράτορα Αρκάδιο, από τον οποίο πήρε και το όνομα της. Ερείπια του αρχικού αυτού ναού, ο οποίος ήταν αφιερωμένος στον Άγιο Κωνσταντίνο, διατηρούνται στο βορειοδυτικό τμήμα του περιβόλου.

Η ανέγερση του επιβλητικού καθολικού, με τη θαυμάσια πύλη αναγεννησιακού ρυθμού, αφιερωμένου στης Μεταμόρφωση του Σωτήρος, που δεσπόζει σήμερα στο κέντρο του περιβόλου, ξεκίνησε το β’ μισό του 17ου αιώνα. Γύρω από το καθολικό αναπτύσσονται τα υπόλοιπα κτήρια του συγκροτήματος (χώροι φιλοξενίας, ηγουμενείο, τράπεζα, μαγειρεία, αποθήκες, δεξαμενή, εργαστήριο παραγωγής λαδιού και κρασιού κλπ), η εξωτερική πλευρά των οποίων σχηματίζει ορθογώνιο ισχυρό τείχος, δίνοντας στο συγκρότημα φρουριακό χαρακτήρα. Στη Μονή λειτουργεί Μουσείο – Πινακοθήκη, σε τμήμα των κελιών, όπου στεγάζονται σημαντικές εκκλησιαστικές συλλογές – κειμήλια, καθώς και αντικείμενα που σχετίζονται με την κρητική επανάσταση του 1866, ανάμεσά τους το λάβαρο της επανάστασης.

Η κρητική επανάσταση είναι άμεσα συνδεδεμένη με τη Μονή Αρκαδίου, καθώς εδώ συγκεντρώθηκαν οι αρχηγοί των επαναστατών για να κατευθύνουν τον αγώνα. Η άρνηση του Ηγουμένου στην απαίτηση του αρχηγού των οθωμανικών δυνάμεων, υπό την απειλή της καταστροφής της Μονής, να διώξει τους επαναστάτες, οδήγησε σε μάχη, η οποία, λόγω της σφοδρότητάς της και της σφαγής των αγωνιστών που ακολούθησε, έμεινε στην ιστορία ως το «ολοκαύτωμα του Αρκαδίου», το 1898, ενώ η UNESCO χαρακτήρισε το Αρκάδι ως Ευρωπαϊκό Μνημείο Ελευθερίας.

Ολοκληρώνοντας την επίσκεψη στο σπουδαίο αυτό μοναστήρι, ο επισκέπτης αξίζει να γνωρίζει πως γύρω από το μοναστήρι θα ανακαλύψει πολλά γραφικά ξωκλήσια, αλλά και πως σε πολύ κοντινή απόσταση από τη μονή ξεκινάει το Αρκαδιώτικο Φαράγγι, το οποίο, μέσω μια πανέμορφης διαδρομής, δύο ωρών, οδηγεί στο χωριό Πίκρης, με τα σημαντικά βενετσιάνικα αρχιτεκτονικά στοιχεία.

Κατηφορίζοντας στο δρόμο της επιστροφής, με κατεύθυνση ανατολικά, βρίσκεται ο παραδοσιακός οικισμός της Ελεύθερνας, με τις μικρές γειτονιές της ιδιαίτερης κρητικής αρχιτεκτονικής, γραφικές εκκλησίες, και αρκετές ταβέρνες που σερβίρουν κρητικές νοστιμιές, ενώ λίγο μακρύτερα, συναντούμε τον οικισμό Μαργαρίτες, με πολλά μικρά εργαστήρια αγγειοπλαστικής, ταβέρνες και μαγαζάκια με τοπικά προϊόντα.